ترویج فرهنگ عاشورا با هنر تعزیه خوانی

محمدخسروی | شهرآرانیوز؛ همه ساله هم زمان بافرارسیدن ماه محرم، مشهد حال و هوای خاصی دارد. زائران و مجاوران هرجا که هستند خودشان را به حرم امام مهربانی‌ها می‌رسانند و در سوگ اباعبدا... و یاران با وفایش عزاداری می‌کنند. در این ایام هیئات و دسته‌های عزاداری راهی کوچه و خیابان‌ها می‌شوند و شور حسینی جای جای شهر را فرا می‌گیرد. یکی از مناسک مذهبی که در مشهد با استقبال خوب مردم برگزار می‌شود مراسم آیینی «تعزیه خوانی» است. برای تهیه گزارش تعزیه خوانی راهی خیابان پنجتن ۶۴ شدیم. بنر‌های تبلیغاتی ما را به دبیرستان آسیه در انتهای این کوچه می‌رساند.

ترویج فرهنگ عاشورا با هنر تعزیه خوانی

درست کنار در ورودی مدرسه بنری به چشم می‌خورد که چهره بازیگران و تعزیه خوان‌ها روی آن نقش بسته است. حوالی ساعت ۱۸ است و هنوز مراسم آغاز نشده است. جمعیت زیادی خود را برای تماشای این مراسم رسانده است. چیزی که نظرم را به خود جلب می‌کند حضور پرشور نونهالان و نوجوانان است که نشان می‌دهد روز‌های قبل این مراسم آیینی اجراهایش را با موفقیت پشت سر گذاشته است.
دور تا دور مدرسه سیاه پوش شده است. در بخشی از حیاط مدرسه جایگاهی را برای تعزیه خوان‌ها در نظرگرفته اند و مردم گرداگرد آن نشسته اند تا مراسم تعزیه خوانی آغاز شود.

سراغ تعزیه خوان‌ها را می‌گیرم نمازخانه مدرسه را نشانم می‌دهند. نمازخانه انتهای مدرسه قرار دارد. وارد که می‌شوم همه مشغول پوشیدن لباس مخصوص تعزیه خوانی هستند. شمر در حال تنظیم کلاه خودش است و ابن سعد هم چکمه هایش را مرتب می‌کند و زیر لب دکلمه هایش را زمزمه می‌کند. به سراغ یکی از بازیگران پیشکسوت این مراسم تعزیه خوانی می‌روم. همه آقا سید صدایش می‌زنند. سید کاظم ضابطی ۶۳ سال دارد. درست از پنج سالگی وارد این عرصه شده است. سیدکاظم به دلیل تُن صدایش بیشتر مخالف خوان و اشقیا خوان بوده و تقریبا تمام شخصیت‌های منفی واقعه کربلا از جمله یزید، ابن سعد، شمر و ابن زیاد را بازی کرده است که در ابیات تعزیه به آن «تخت خوانی» می‌گویند.

سیدکاظم که بازنشسته آموزش و پرورش است، با همان صدای خش دارش به یکی از ویژگی‌های تعزیه خوانی اشاره می‌کند و می‌گوید: درک روضه برای کودک و نوجوان کمی مشکل است و زود از ذهن پاک می‌شود، اما آیین تعزیه و شبیه خوانی به علت اینکه به صورت زنده برگزار می‌شود باعث تداعی شدن واقعه عاشورا در ذهن مخاطبان می‌شود و علاوه بر این به ترویج فرهنگ عاشورایی کمک بسیاری می‌کند. اثرات تربیتی مناسبی نیز بر کودکان و نوجوانان بر جای می‌گذارد.

حمایتی نیست

محسن تقدیمی یکی دیگر از بازیگران این تعزیه خوانی است. او در ۳۳ سالی که از خدا عمر گرفته ۲۰ محرم تعزیه خوانی کرده است. محسن حرف هایش را با گلایه آغاز می‌کند. او می‌گوید: خاندان ما تعزیه خوان بوده اند. خاطرات خوبی از مراسم تعزیه خوانی گذشته در ذهنم نقش بسته است. امروز نسبت به گذشته خیلی متفاوت شده؛ مشهد مهد تعزیه خوانی بوده است، اما اکنون حال خوشی ندارد. نهاد‌های مربوط هیچ حمایتی از ما ندارند. ما مکانی برای تمرین نداریم و همه کار‌ها به صورت خودجوش اجرا می‌شود.

کاشفی مسئول گروه تعزیه خوانی است. او فیزیوتراپ و شاغل در بیمارستان قائم است. از او می‌خواهم کمی درباره گروهشان توضیح دهد؛ می‌گوید: گروه تعزیه خوانی ما متوسلین به اباالفضل العباس (ع) است. ما هر سال از ماه مبارک رمضان به صورت مرتب تمرین می‌کنیم تا بتوانیم ماه محرم و صفر تعزیه خوانی اجرا کنیم و این‌ها همه با عشق و علاقه‌ای که بچه‌های گروه دارند انجام می‌شود.

او هم از بی تفاوتی مسئولان گلایه‌مند است و ادامه می‌دهد: همه می‌دانند تعزیه هنری است که حرف ملی و مذهبی می‌زند و می‌تواند بهترین حربه در برابر تهاجمات فرهنگی و جنگ نرم باشد، اما حمایت متولیان فرهنگی از ما ناچیز است و این بی تفاوتی ما را نگران کرده است.
به طرف اجرای مراسم می‌روم. جمعیت زیادی نظاره گر نمایش هستند. خیلی‌ها اشک می‌ریزند و هم نوا با شهدای دشت کربلا شده اند. حتی بازیگرانی که دیگر بازیشان تمام شده، هر کدام در گوشه‌ای درحالی که اشک امانشان را بریده است، در حال تماشای لحظات پایانی نمایش و وداع امام حسین (ع) بافرزند رشیدش علی اکبر (ع) هستند.

لحظات انتهایی نمایش است، دیگر علی اکبر شهید شده است و بازیگر نقش امام حسین (ع) درحالی که روی زانوهایش بند نیست، افتان وخیزان سر او را در آغوش می‌گیرد و ابیاتی را با سوز جگر می‌خواند. مردم مثل باران اشک می‌ریزند. در همین لحظه یکی از حاضران دوان دوان به سمت وسط تعزیه می‌رود و سر و صورت بازیگران نقش امام حسین (ع) و علی اکبر (ع) را می‌بوسد.
بازیگر نقش شمر را می‌بینم که خنجر به دست در حالی که بدنش از گریه تکان می‌خورد به صحنه خیره شده است.
در انتهای نمایش هم مردم با نوای جوانان بنی هاشم بیایید علی (ع) را بر در خیمه رسانید مشغول سینه زنی شدند.

درد و رنج‌های زندگی برایم تحمل پذیرتر شده است

مراسم به پایان رسیده است. مردم در حال ترک محل هستند. با یکی از خانم‌هایی که برای تماشای این تعزیه خوانی آمده است هم کلام می‌شوم. او می‌گوید:
برنامه خوبی بود با دیدن رنج‌های امام حسین (ع) و یارانش در کربلا سعی می‌کنم یأس و ناامیدی را از خودم دور کنم و درد و رنج‌های زندگی ام را خرد و تحمل پذیر بدانم. به نظر من نمایش مصائب در تعزیه خوانی‌ها احساس غرور و بزرگی یک انسان کامل و والا را در درون دل‌های مردم دین دار، تقویت می‌کند و بذر ایثارگری، حق جویی، شهادت و ازخودگذشتگی را در وجودشان می‌افشاند.

گسترش فرهنگ عاشورایی با هنر تعزیه خوانی

حجت الاسلام محمد رضایی یکی اهالی محله شهید قربانی است. او با بیان اینکه فرهنگ تعزیه خوانی، پلی ارتباطی بین جوانان امروزی و واقعه عاشورا ایجاد می‌کند، اظهار داشت: تعزیه یا شبیه خوانی نوعی نمایش مذهبی و سنتی ایرانی شیعی و بیشتر درباره شهادت امام حسین (ع) و مصائب اهل بیت (ع) است و اهمیت هنرمندانه خواندن اشعار در تعزیه بیش از روش اجرا و نمایش واقعه هاست.

او که خودش در دوره نوجوانی تعزیه خوان بوده است ادامه می‌دهد: زبان هنر زبانی است که همیشه ارزش‌ها را تداوم می‌بخشد و به نسل‌های بعدی منتقل می‌کند. زبان هنر زبانی همیشگی است. به نظر من هنر تعزیه شاهکاری از کلام، اعتقاد، اجرا و آیینی از ژرفای تاریخ این سرزمین است. انتظاری که از متولیان داریم این است که برنامه‌های تعزیه خوانی را در سطح محله‌ها گسترش دهند؛ زیرا تأثیر بسزایی در ترویج فرهنگ عاشورایی و... دارد.